Tứ phủ Thánh Cô gồm Thập nhị Thánh Cô, trong đạo Mẫu, Tứ phủ Thánh Cô đứng sau Ngũ Vị Tôn Ông, Tứ Phủ Chầu Bà, Tứ Phủ Quan Hoàng và đứng trên Tứ Phủ Thánh Cậu. Đứng đầu các Thánh Cô là Cô Đệ Nhất Thượng Thiên. Sau đây chúng ta sẽ cùng tìm hiểu Cô Đệ Nhất là ai?, Cô được thờ ở đâu?
Cô Đệ Nhất Thượng Thiên là ai?
Cô Đệ Nhất Thượng Thiên còn được gọi là Cô Cả, Cô Đệ Nhất. Tương truyền rằng, Cô là con gái vua Cha Thủy Tề, công chúa thủy cung dưới Thoải cung, sau đó Cô Đệ Nhất Thượng Thiên được phong làm Thiên Cung Công Chúa trên Thiên Đình.
Có truyền thuyết kể rằng Cô Đệ Nhất cũng là Cô Chín hầu cận bên Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên (tức Mẫu Liễu Hạnh).
Cô Đệ Nhất Thượng Thiên giáng sinh dưới thời vua Lê Lợi, hiển linh giúp vua đánh giặc Minh khỏi bờ cõi, về sau thác hóa được dân chúng hết lòng thờ phụng. Khi đến các đền phủ người ta thường có lời tấu để Cô kêu thay lạy đỡ trước cửa Vua Mẫu Đình Thần Tứ Phủ bởi Cô giá ngự trong cung tòa, hầu cận bên Mẫu Đệ Nhất. Khi thanh nhàn Cô Nhất cưỡi gió cưỡi mây rong chơi khắp chốn từ Hà Nội, Hải Phòng, Nghệ An, Thanh Hóa cho đến tận Quảng Bình, Quảng Trị,…
Văn thỉnh Cô Đệ Nhất Thượng Thiên
“Hương đưa nhang xạ ngát lừng
Thỉnh mời Cô Nhất về chơi trong Nam thành
Hải Phòng, Hà Nội, Bắc Ninh
Nội thành ngoại thị một mình rong chơi
Chơi thôi cô lại tái hồi
Nghệ An, Thanh Hóa là nơi đi về
[…] Thượng đồng má phấn lưng ong
Cô Nhất chấm đồng tiến Mẫu Sòng Sơn
Phép cô lục trí ai hơn
Quyền cô cai quản giang sơn thủy tề”.
Hay khi Cô về múa quạt văn cũng hát rằng:
“Quạt thần ba sáu nan xương
Cô cầm đến quạt lại thương thanh đồng
[…] Quạt cho gió lộng giang hà
Quạt cho nam nữ trẻ già bình an
Gió đưa nhang xa ngát lừng
Thỉnh mời cô Nhất giáng chưng Nam thành
Hải Phòng Hà Nội Bắc Ninh
Nội thành ngoại phố một mình rong chơi
Chơi thôi cô lại tái hồi
Nghệ An ,Hà Tĩnh là nơi đi về
Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên
Quảng Nam, Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hoà
Bình Định, Gia Định bao xa
Khi chơi Ba Dội lúc ra Chiêm Thành
Dạo chơi các tỉnh nức danh
Trở về tới đất tỉnh Thanh ngự đồng
Nhận đồng má phấn lưng ong
Cô Nhất chấm đồng tiến Mẫu Sòng Sơn
Phép cô lục trí ai hơn
Quyền cô cai quản giang sơn thủy tề
Khăn đào áo thắm phủ phê
Nhân gian nhỡn nhục biết chi chăng là
Chấm đồng bắt lính không tha
Thuốc thang chẳng đỡ bệnh đà trơ trơ
Bệnh làm nóng tựa lửa hơ
Năm canh luống những nói mơ sự đồng
Duyên căn mệnh số long đong
Tấc gan xao xuyến nỗi lòng đầy vơi
Xưa kia chẳng biết mệnh trời
Nay Cô ra phép ra nhời nhủ khuyên
Cô về phán hiệu bảo tên
Phán rằng Cô nhất Thượng Thiên chấm đồng…”
Cô Đệ Nhất Thượng Thiên được thờ ở đâu?
Cô Cả thường được thờ vào ban Tứ phủ Thánh Cô ở trong các bản đền. Có người nói rằng, Cô là Tiên Cô thần thông lục trí, thông minh, lanh lợi, Cô chấm đồng những người nết na thảo hiền rồi đem về tiến Mẫu trong đền Mẫu Sòng Sơn. Cũng có một số người nói rằng đền Cô là Đền Cô Nhất ở trong đất Nghệ An.
Cô Đệ Nhất Thượng Thiên ngự giá như nào?
Cô Đệ Nhất Thượng Thiên ít khi ngự đồng, Cô chỉ ngự những người sát căn cô hoặc hay hầu cô hay như trong các dịp khai đàn mở Phủ Cô Nhất về chứng đồng tân lính mới. Khi ngự về Cô Nhất mặc trang phục gấm đỏ hoặc áo lụa thuê phượng, đầu đội khăn vành, thắt khăn và vỉ lét đỏ. Khi ngự đồng Cô Đệ Nhất làm lễ khai cuông rồi múa quạt.
